Μια από τις παρανοήσεις σχετικά µε το LRF, είναι πως αποτελεί ένα ψάρεµα των θερµότερων µηνών του χρόνου. Τίποτα δεν θα µπορούσε να είναι πιο αναληθές, καθώς το LRF έχει να καυχηθεί πολύ όµορφα ψάρια ακόµα και το χειµώνα, µε µεγάλους σαργούς και µελανούρια να φιγουράρουν ανάµεσά τους, και µε µεγάλα λαβράκια να πιάνονται τεχνικά εκεί που βαρύτερα παρακλάδια του spinning αποτυχαίνουν να τα ξεγελάσουν.
Παρ’ όλα αυτά, είναι αλήθεια πως η ελαφριά αυτή µορφή του ψαρέµατος µε τεχνητά δολώµατα από την ακτή αναζωπυρώνεται από όλο και περισσότερους όσο µπαίνει η άνοιξη και αργότερα το καλοκαίρι. Αλιεύµατα όπως το κοκάλι, θα γιαλώσουν σύντοµα σε µεγάλους αριθµούς, ο καιρός είναι ιδανικός για µια βόλτα στην ακτή, και το LRF είναι ξεκούραστο και διασκεδαστικό!
Σ’ αυτό το άρθρο δεν θα ασχοληθούµε µε τα περιζήτητα αλιεύµατα του LRF, όπως κάναµε σε προηγούµενα άρθρα, ούτε και θα σταθούµε τόσο σε τεχνικές λεπτοµέρειες. Σε αυτό το άρθρο σας προσκαλώ να σκύψουµε µε ενδιαφέρον και ευλάβεια πάνω σε µια µεγάλη ευκαιρία που µας προσφέρει αυτή η τεχνική: να έρθουµε σε επαφή µε µια τεράστια ποικιλία από ψάρια και µέσα από αυτά να πλουτίσουµε τις γνώσεις µας για τη θάλασσα και τα πλάσµατά της. Αυτά τα ψάρια συνήθως τα προσπερνάµε ή είναι τόσο σπάνια που δεν τα συναντάµε καν. Κι όµως, ο πλούτος που κρύβει η ενασχόληση µαζί τους είναι τεράστιος. Σας προσκαλώ να αφήσουµε στην άκρη την τρελή κούρσα για το µεγαλύτερο και το περισσότερο, και να εξερευνήσουµε µε ταπεινότητα και περιέργεια τον µικρόκοσµο που ανοίγεται µπροστά µας. Σε όλη την Ελλάδα πιάνονται απίθανα ψάρια µε LRF, των οποίων η βιολογία και οι συνήθειες µπορούν να µας διδάξουν πολλά!
Ας πάρουµε τα ελαφριά εργαλεία του LRF και ας πάµε στην ακτή όπου όλα µας περιµένουν. Ας δώσουµε προσοχή ακόµα και στον ευλύγιστο γύλο, στην απίστευτη µαστοριά της πέρκας στις ενέδρες, στη γενναιότητα του χάνου.
Ας µελετήσουµε τα ψάρια που θα έρθουν σ’ εµάς µε την περιέργεια ενός παιδιού και θα γυρίσουµε σίγουρα σπίτι µας µε ένα µεγάλο τρόπαιο! Ελάτε να δούµε µερικά ψάρια που πιάστηκαν µε LRF τον τελευταίο καιρό. Πίσω από το µικρό τους µέγεθος που δε γεµίζει το µάτι, κρύβεται όλη η οµορφιά και η σοφία της Φύσης.
Ας γίνουµε κοινωνοί της!
Το ταπεινό µουσµουλάκι (Pagellus acarne)
∆ε σας γεµίζει το µάτι αυτός ο µικρούλης, έτσι; Να σας γράψω µερικά πράγµατα και ίσως σας αλλάξω τη γνώµη. Ετούτα τα µικρούλια που θα τα βρούµε το πρωί και -ειδικά- το βράδυ να τρέφονται κοπαδιαστά στα λιµάνια, κάποτε θα φτάσουν τα 40 εκατοστά µήκος και θα ταξιδέψουν για να ζήσουν σε βάθος µέχρι και 500 µέτρα!
Το µουσµούλι σε αυτά τα µεγέθη πιάνεται µε βαθιές καθετές και αποτελεί εκλεκτή λιχουδιά. Όµοια µε πάρα πολλά ψάρια, είναι πρώτανδρο ερµαφρόδιτο, αλλάζει δηλαδή φύλο στη διάρκεια της ζωής του και γίνεται από αρσενικό θηλυκό, όπως η σάλπα, η τσιπούρα και η µουρµούρα. Το βρίσκουµε από τον Ατλαντικό ωκεανό δυτικά µέχρι τα Κανάρια νησιά, ψηλά έως τη ∆ανία και σε όλες τις ακτές τις Μεσογείου. Όταν βλέπετε ψάρι που επιτίθεται µε τόση µανία στα δολώµατα από τόσο µικρό, να πάει ο νους σας στο παµφάγο. Όντως τρέφεται µε σχεδόν τα πάντα, από µικρές µέδουσες έως ψάρια και από καλαµαράκια έως φύκια. Πρωταθλήτρια στο ψάρεµά του είναι η Πορτογαλία, όπου το έχουν περί πολλού µε περίπου 1.700 τόνους το χρόνο και όπου θα βρείτε µια συνταγή µαγειρεµένο µε κρασί Πόρτο, άλλο πράγµα!
Το µικρούλικο αυτό µουσµούλι καυχιέται επίσης για ένα ζευγάρι από τους πιο ανεπτυγµένους οφθαλµούς στο ζωικό βασίλειο, οι οποίοι του επιτρέπουν να ζει στο απόλυτο σκοτάδι των 500 µέτρων και εκεί να κυνηγάει µε σύµµαχο την ελάχιστη φωτοδιαύγεια που εκπέµπεται από τα πλάσµατα λείας… Όλοι όσοι πηγαίναµε για ψάρεµα στην παιδική µας ηλικία, έχουµε πιάσει τα καηµένα τα µουσµούλια.
Ετούτο εδώ µαζί µε το κοπάδι του, ξεχειµώνιαζε σε ένα λιµάνι της Λέσβου και πιάστηκε σε glow βιοδιασπώµενο και σε µολυβοκεφαλή κλάσµατος του γραµµαρίου. Γύρισε πίσω να πάει να γνωρίσει τα µυστήρια βάθη των θαλασσών µας, αλλά µας χάρισε λίγες γνώσεις και το ευχαριστούµε. Να έχουµε στο νου µας, ότι το νόµιµο και το προτεινόµενο µέγεθος αλίευσης για το µουσµούλι είναι τα 18 εκατοστά.
Ο νυχτόβιος Σαλούβαρδος (Phycis phycis)
Με παρατηρητικότητα και υποµονή ξεκλειδώσαµε ένα αρκετά σπάνιο είδος για LRF, έναν σαλούβαρδο (Phycis phycis) – C&R. Ψάρι που ανήκει στις Φυκίδες της ευρύτερης οικογένειας των Μερλουκιδών (µπακαλιάροι). Λίγα λόγια για το ψάρι και το πώς πιάστηκε. Όταν είναι µικρός, ο σαλούβαρδος ζει σε ρηχοπατιές, µα καθώς µεγαλώνει βαθαίνει, όπως και πολλά άλλα είδη. Μπορεί να φτάσει τα 65 εκατοστά σε µήκος και να υπερβεί τα πέντε κιλά, ενώ έχει αλιευθεί σε βάθη που φτάνουν τα 650 µέτρα.
Είναι νυχτόβιο είδος (το πρωί παραµένει κρυµµένος), και η ανατοµία του που θυµίζει ψάρι ποταµών, τον βοηθά να είναι δραστήριος ανάµεσα στις πέτρες και τα φύκια, ακόµα και σε συνθήκες σχεδόν απόλυτου σκοταδιού. Το ταινιόµορφο σχήµα του τού επιτρέπει να ελίσσεται µέσα σε σχισµές, για να προστατεύεται και να τρέφεται. Τρέφεται κυνηγώντας κυρίως ψάρια, καβούρια και ασπόνδυλα, είναι όµως και πτωµατοφάγος.
Εκτός από ανεπτυγµένη νυχτερινή όραση, τα µουστάκια του είναι εξοπλισµένα µε αισθητήρια όργανα που εικάζεται ότι µεταφέρουν ηλεκτροχηµικές και µηχανικές πληροφορίες από το περιβάλλον, ικανές να αντικαθιστούν πλήρως την λειτουργία των µατιών στα µεγάλα βάθη.
Εδώ και καιρό είχα υποπτευθεί την παρουσία σαλούβαρδων σε µια περιοχή και ήθελα να δω αν µπορώ να πιάσω έναν. Συνήθως σε µικρά βάθη συναγελάζονται µαζί µε σηκιούς (Sciaena Umbra), ψάρια που είχα καταφέρει να δελεάσω. Το λάθος που έκανα µέχρι πρότινος, ήταν να βλέπω µε τα δικά µου µάτια και να θεωρώ πως θα πιάσω σαλούβαρδο µε την µέθοδο που έπιανα σηκιούς. Χρειάστηκε όµως να σκεφτώ αλλιώς, να σεβαστώ το απόλυτο σκοτάδι, να µην ανάψω κανένα φως και να εµπιστευτώ κάτι εντελώς ανορθόδοξο, να ψαρέψω δηλαδή στο σκοτάδι µε διάφανα βιοδιασπώµενα τύπου και µυρωδιάς γαρίδας, «κουµπωµένα» σε µια µικρή µολυβοκεφαλή των 0,5 γρ.
Περασµένες ώρες της νύχτας, κινούµενος πολύ αργά και ψάχνοντας µε πολύ ανεπαίσθητα jerk ανάµεσα στις µεγάλες πέτρες, µε ένα τεχνητό που τα δικά µου µάτια δεν µπορούσα να δουν καλά-καλά ακόµα και µε το φακό, δεν άργησα να δικαιωθώ. Έναν ακόµα σαλούβαρδο, λίγο πιο µεγάλο, κατάφερε να βγάλει ο Παναγιώτης σε τόπο πιο πέρα, µε ένα ελαφρώς διαφορετικό τεχνητό και πάνω στο ίδιο σκεπτικό. Οι δύο αυτές συλλήψεις επιβεβαιώνουν την τεχνική.
Τελικά, αν θέλουµε να πιάσουµε ένα ψάρι, πρέπει να µάθουµε όσα περισσότερα µπορούµε γι’ αυτό, να σεβαστούµε τις ιδιαιτερότητές του, να εµπιστευτούµε τις δυνάµεις του και να πλησιάσουµε τον τρόπο που ζει, βγαίνοντας επιτέλους έξω από το δικό µας «κεφάλι». Το ψάρι αυτό κάνει θρυλική σούπα, τα αφήσαµε όµως να µεγαλώσουν για να ξεκινήσουν µια µέρα και αυτά το ταξίδι τους προς τα βαθιά.
Η χαρά της σύλληψης και οι πολύ όµορφες φωτογραφίες µας αντάµειψαν όµως µε το παραπάνω.
Σηκιός, ο «κύριος της σκιάς» (Sciaena Umbra)
Σηκιός µε LRF! Μια ευχάριστη συνάντηση είχαµε χτες µε τον «Κύριο της Σκιάς», τον Σηκιό ή Παντελή. Το ψάρι αυτό παίρνει το όνοµά του από το αρχαιοελληνικό «σκαιός > σκιός /σηκιός», από όπου προκύπτει και η «σκοτεινή» επιστηµονική του ονοµασία, Sciaena Umbra. Ένα ψάρι που προτιµά τη σκιά των βράχων και τις σκοτεινές τρύπες, ενώ έχει εξελιχθεί για είναι δραστήριο κυρίως τη νύχτα.
Oι ωτόλιθοι του σηκιού χρησιµοποιούνται σε ορισµένα µέρη της ∆υτικής Αφρικής ως ηµιπολύτιµος λίθος για κοσµήµατα, ενώ στην Τουρκία η σκόνη από ωτόλιθο σηκιού χρησιµοποιείται στην παραδοσιακή ιατρική για καθαρισµό του ουροποιητικού συστήµατος! Το παράξενο µε το LRF είναι πως απευθύνεται σε ψάρια που δεν θα περιµέναµε και σε συνθήκες που δεν είναι «θεωρητικά» σωστές ή συνηθισµένες για εκείνα: εδώ, µέρα µεσηµέρι (κατά τις δυόµιση) µε ένα ελαφρύ Β∆ και νερά απολύτως διαυγή.
Για την ιστορία, πιάστηκε µε καλάµι c.w. 3-14gr, νήµα PE 0.6, παράµαλλο 0.185mm και µολυβοκεφαλή 3,5 γρ. δολωµένη µε λεπτή λωρίδα καλαµάρι, την οποία είχα περάσει ώστε να «παίζει» σαν σκουλήκι. Ο τρόπος ψαρέµατος ίδιος µε τα βιοδιασπώµενα: το αφήνω να πατώσει, νιώθω συνεχώς τι γίνεται προσέχοντας ώστε να µη µε ξεγελούν ρέµατα και λάσκα, ενώ στα τσιµπήµατα λίγο το αφήνω αδρανές και λίγο κάνω πολύ ελαφρά jerk, ώστε να δείξω πως το δόλωµα είναι ζωντανό. Πάνω εκεί, είτε το κατασπαράζουν τα µικρά, είτε ορµάει το µεγαλύτερο.
Κοντά σε πέτρες, αυτή η µέθοδος πολύ συχνά στοιχίζει σε σκαλώµατα, αλλά αξίζει τον κόπο. Σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία, το ψάρι αυτό κατατάσσεται στα ευπαθή/απειλούµενα, οπότε καλό είναι να το κρατάµε όταν έχει ξεπεράσει τα 24-26 εκατ. (Στεργίου-Καραχλέ κ.α. 2011).
Κoλτσίδα/Τζιτζίκι (Lepadogaster candollii)
Eίχα αφήσει το βιοδιασπώµενο δόλωµα να πατώσει και έπινα τον καφέ µου κουβεντιάζοντας. Όταν µετά από αρκετή ώρα πήγα να λεβάρω, κατάλαβα ότι είχε µπλέξει. Το ζόρισα λίγο, ξέµπλεξε και όταν το έφερα στην ακτή είδα µια τούφα φύκια πάνω στην µικρή µολυβοκεφαλή. Έπιασα να την βγάλω από πάνω και τότε ένιωσα κάτι να σπαρταράει µέσα στα φύκια. Ανατρίχιασα!
Καθάρισα την τούφα και ξεπρόβαλλε αυτό το πλάσµα, αυτό το παπιοµύτικο, απαίσιο αλλά συνάµα πρωτόγνωρο και άκρως ενδιαφέρον… ψάρι; Τι ήταν αυτό το πράγµα, δεν το είχα ξαναδεί… Η επιδερµίδα του άρχισε να αφρίζει σε κάποια στιγµή… Το πήρα αρκετές φωτογραφίες και το άφησα να φύγει, µε µια µικρή αηδία.
Η περιέργειά µου όµως ήταν µεγάλη και έτσι απευθύνθηκα στον φίλο µου Νίκο ∆ούµπα, επιστήµονα της θάλασσας, ο οποίος αναγνώρισε το ψάρι ως Lepadogaster candolii. Στην καθοµιλουµένη θα το βρούµε σε µέρη της Ελλάδα να αναφέρεται ως τζιτζίκι ή κολτσίδα και µάλλον εκεί συγχέεται το lepadogaster candolii µε το lepadogaster lepadogaster. Τέλος πάντων, ψιλά γράµµατα… Άρχισα να ψάχνω γι’ αυτό το πλάσµα και ο θησαυρός που βρήκα ήταν άλλο πράγµα, θαρρώ η µεγαλύτερή µου ανταµοιβή γι’ αυτήν την παράξενη συνάντηση.
Το µικρό τζιτζίκι είναι από τα πιο αρχαία και ανθεκτικά πλάσµατα. Στο στέρνο του, τα θωρακικά πτερύγια µαζί µε κύτταρα από την επιδερµίδα έχουν σχηµατίσει εξελικτικά µια βεντούζα, από όπου το ψάρι αυτό βεντουζώνει πάνω στις πέτρες. Σε µετρήσεις που έχουν γίνει, η δύναµη του βεντουζώµατος είναι 300 φορές πιο µεγάλη από το ίδιο το βάρος του ψαριού. ∆είτε σε ένα βίντεο στον παρακάτω σύνδεσµο (µαζί µε άλλες ενδιαφέρουσες πληροφορίες αποκλειστικά για τα ψάρια αυτά), πώς ένα τέτοιο ψάρι σηκώνει κυριολεκτικά έναν βράχο (https://www.wired.com/2014/06/absurd-creature-of-the-week-clingfish/)!
Το καταπληκτικό είναι πως για να γίνει αυτό, στη βεντούζα υπάρχουν µικροσωλήνες τους οποίους µόλις πρόσφατα η επιστήµη κατάφερε να ελέγξει και να φτιάξει σε επίπεδο νανοϋλικών, τόσο µικροί και πυκνοί, που βοηθούν τροµακτικά στην πρόσφυση. Τα ψάρια που χαρακτηριστικά στα αγγλικά ανήκουν εν γένει στα clingfishes (cling=γαντζώνοµαι), µπορούν και επιβιώνουν στις πέτρες πολλούς και έντονους κυµατισµούς, µπορούν ακόµα και να αναπνέουν µε το δέρµα τους στην άµπτωτη.
Ο τρόπος που τρώνε πεταλίδες έχει πολλή πλάκα. Σέρνονται µέχρι την πεταλίδα, περιµένουν ήσυχα να σηκωθεί λιγάκι και βάζουν την κάτω τους σιαγόνα ανάµεσα στην πεταλίδα και την πέτρα σαν µοχλό, και από εκεί την ρουφούν! Για δείτε πράγµατα…
Σκάρος (Sparisoma cretense)
Άρχισα να ψαρεύω σκάρους µε LRF, όταν πρωτοείδα αυτά τα µικρά βιοδιασπώµενα καβουράκια. Πήγα σε παλιές εποχές, όταν µαζεύαµε αποβραδίς καβουράκια στις παραλίες µε βότσαλα, σκυµµένοι µε τις ώρες, τα βάζαµε σε ένα καλτσόν µαζί µε φύκια και έπειτα στο ψυγείο, για να τα χρησιµοποιήσουµε το επόµενο πρωί.
Με µεγάλα απίκο καλάµια και µια απλούστατη αρµατωσιά (ούτε φελλός, ούτε τίποτα, το πολύ-πολύ ένα βαριδάκι δαγκωτό και ένα «παπαγαλέ» αγκίστρι) πιάναµε σε βραχοτόπια κάτι σκάρους να µε το συµπάθειο! Υπήρχαν µαύροι, καφετί, πράσινοι, πιο σπάνιοι ήταν οι κόκκινοι, ενώ κάποιες λίγες φορές είχαµε πιάσει και σκάρους αλµπίνο, ολόασπρους µε κόκκινα µάτια! Ο φίλος µου ο Φίλιππας, αποκαλούσε αυτά τα ψάρια «κουνέλια», γιατί του θύµιζαν αυτά τα άσπρα κουνέλια µε τα κόκκινα µάτια που χρησιµοποιούνται για πειραµατόζωα…
Σε πολλά µέρη της Ελλάδας ο σκάρος έχει… µαντικές ιδιότητες.
Ας πάµε λίγο στην λαογραφία του: πιστεύουν ότι αν πάρεις τα βράγχια του σκάρου και τα βάλεις στην τσέπη µιας εγκύου δίχως να σε πάρει χαµπάρι, µπορείς να προβλέψεις το φύλο του µωρού που κυοφορεί. Το πρώτο όνοµα που θα πει η έγκυος, ανάλογα αν είναι κορίτσι ή αγόρι, άντρας ή γυναίκα, θα αντιστοιχεί και στο φύλο του µωρού. Ο λαός πιστεύει διάφορα στη συγκεκριµένη περίπτωση συνεκδοχικά µε το όνοµα του ψαριού (σκάρος= τι µωρό έχει «σκαρωθεί»).
Ξέρω, θα πείτε πως είναι χαζοµάρες, µα θυµάµαι ακόµα πως η θεία µου η Ελένη γύρισε και µε φώναξε, και τότε όλοι στην οικογένεια φώναξαν χαρούµενα «αγόρι» γιατί της είχαν βάλει κρυφά στη τσέπη βράγχια σκάρου που είχαµε εκείνο το µεσηµέρι. Έµελλε να γεννηθεί όντως σε λίγους µήνες ο συνονόµατος εξάδελφός µου. Ο σκάρος προέβλεψε το φύλο πριν καν την πρώτη ιατρική γνωµάτευση!
Τους σκάρους τους πιάνω πλέον τόσο µε LRF, όσο και µε µια πολύ ελαφριά εκδοχή του dropshot, για την οποία έχω γράψει σε προηγούµενα άρθρα µου. Και δεν τολµώ να τους βάλω σε καµιά τσέπη εγκύου, γιατί θα φάµε και ξύλο! YΓ: οι καλοφαγάδες ξέρουν πως ο σκάρος που έχει πιαστεί νωρίς το πρωί, ψήνεται δίχως να βγάλουµε ούτε λέπια, ούτε εντόσθια!
∆ιαφωνία µε τις Κεντρακανθίδες…
Πιστεύατε ότι µια µαρίδα θα ήταν τόσο τολµηρή ώστε να επιτεθεί σε πλανάκι και να ρουφήξει το assist; Κι όµως! Όταν βγήκε, πιάσαµε να τσακωνόµαστε για το τι ψάρι ακριβώς επρόκειτο (τσέρουλα –spicara flexuosa , µαρίδα-spicara smaris ή µένουλα- spicara maena, τα µοναδικά τρία άτοµα της οικογένειας των Κεντρακανθιδών), αλλά τελικά πρυτάνευσε η λογική και η πείρα: µαρίδα ή σµαρίδα, και ναι, πιάνεται και αυτή µε LRF! Το όνοµά της προέρχεται από το αρχαιοελληνικό «σµαρίς», αγνώστου όµως ετοιµολογίας και προέλευσης. Το «σµάρι» παραπέµπει σε µεγάλη συγκέντρωση πλασµάτων και η λέξη «µαρίδα» χρησιµοποιείται όταν αναφερόµαστε σε παρέα παιδιών.
Όλα συνδέονται εννοιολογικά µε την ιδιότητα της µαρίδας να κυκλοφορεί σε µεγάλα κοπάδια. Οι µένουλες, που µοιάζουν τόσο πολύ µε τις µαρίδες, είναι απείρως πιο επιθετικές και υπάρχει ένα «µυστικό» γι’ αυτές. Ψάξτε τις µε LRF το βράδυ, στη σκιά που κάνει το λιµάνι ακριβώς κάτω από τα πόδια σας. Συνήθως καρτερεύουν µικρά ψαράκια και γαρίδες εκεί στη σκιά, εκµεταλλευόµενες την πολύ καλή τους όραση. Ρίξτε glow βιοδιασπώµενα ή µε glow µολυβοκεφαλές και αφήστε να βουλιάξει µέχρι εκεί. ∆ίνουν µεγάλη µάχη και υπάρχουν µερικές ιδιαίτερα θρεµµένες µέσα στο χειµώνα-αρχές άνοιξης, που πραγµατικά θα σας εκπλήξουν.
Αεί µανθάνειν…
Είδατε πόσα πράγµατα έχουµε να µάθουµε από τα µικρόψαρα, τα λιανά; Είναι ένα πανέµορφο πράγµα πάντα να µαθαίνεις. Είναι πανέµορφο να ξεκινάς από µια φαινοµενικά τόσο ταπεινή τεχνική σαν το LRF, και να µην έχεις κατά νου τα τεράστια «ψάρια τρόπαια», αλλά το να κατακτάς µε κάθε καινούργιο ψάρι µια καινούρια γνώση, έστω και µικρή. Να τα µελετάς µε την περιέργεια µικρού παιδιού, µε την αγάπη που έχει ο γιός για τη µάνα του και µε τη σοφία που έχει ο κατασταλαγµένος γέροντας. Ο κόσµος της θάλασσας είναι απέραντος και όσα έχει να µας διδάξει ατέλειωτα, φτάνει να σκύψουµε το κεφάλι και να ανοίξουµε την καρδιά µας.
Το µεγαλύτερο τρόπαιο: αεί µανθάνειν, αεί γηράσκειν διδασκόµενος…
(Πηγές : Κ.Ι.Στεργίου, Π.Κ. Καραχλέ κ.α. «Κραυγή Ιχθύος, Ψάρια των Ελληνικών Θαλασσών, Βιολογία, Αλιεία, ∆ιαχείριση», Πατάκης, Αθήνα: 20011. / Fishbase, www.fishbase.org. / IUCN Red List, www.iucnredlist.org).